معرفی حتکن

دهستان زیبای حتکن در مشرق شهرستان زرند کرمان ودر ضلع شرقی دامنه کوه (مزار) واقع شده است .مرکز این دهستان روستای حتکن میباشد که در مبدا چشمه طبیعی آب منطقه ودر ابتدای تنگه مابین دو کوه معروف (چغوت ومزار )واقع شده است .  فاصله حتکن از مرکز شهرستان حدود ۳۵ کیلومتر میباشد . جاده آسفالته وکوهستانی این منطقه بخاطر چشم اندازها وپیچ درپیچ بودنش بسیارجذاب وتماشائیست .  دهستان حتکن دارای ۱۵ پارچه روستا و چندین آبادی میباشد که باوجود فاصله کم آنها از یکدیگر وجود لهجه وفرهنگهای متفاوت ومنحصربفردشان جالب وجذاب است . روستاهای این دهستان که در امتداد رودخانه ای از غرب به شرق وبسمت راور جاری است ،واقع شده اند وفاصله بین آنها از یک تا ده کیلو متر متفاوت است، اسامی این روستاها به این ترتیب است: (باب آب ـ حتکن ـ سرباغ ـ سکوکان ـ ده قاضی ـ سوسفید ـ امرودیه ـ سرودان ـ سیلابخور ـ هیکوئیه ـ هوریک ـ مدبون ـ باب گهر ـ قطروئیه) است.

کرم خراتط افت درختان گردو

پروانه فری یا کرم خراط

Zeuzera pyrina L.

Syn.: Zeyzera aesculi L.

    (Lep., Cossidae= Zeuzeridae)

درختان گردو مطلوبترین میزبان برای این آفت می باشند و گاهی صدها لارو روی یک درخت تنومند گردو زندگی می کنند. خوشبختانه گردو و خسارت این آفت را تا حدودی تحمل می کند. اگرچه منبع آلودگی بسیار نامناسبی برای سایر درختان میوه به خصوص درختان سیب می باشد. به همین دلیل کنترل دقیق این آفت روی درختان گردو توصیه می شود.

این حشره بومی اروپا است. در ایران در سال 1313 توسط افشار گزارش شده و دواچی نیز در سال 1328 جنبه های مختلف آن را مورد بحث قرار داده است.

مناطق انتشار

منطقه اصلی و عمده فعالیت این پروانه در ایران شهرستانهای استان مرکزی است که در این نواحی به صورت یکی از آفات مهم سیب درآمده است. همچنین از استانهای مرکزی، زنجان، گیلان، مازندران، خراسان، آذربایجان، گرگان، چهارمحال و بختیاری و اصفهان دیده شده است. این آفت در اروپا، کشورهای اطراف دریای مدیترانه، خاورمیانه، شوروی سابق، شمال آفریقا، چین، کره و ژاپن نیز شیوع دارد.

گیاهان میزبان

آفتی است بسیار پلی فاژ و از 74 گونه گیاهی تغذیه می کند (میرمؤیدی، 1382). این گونه آفت به عده زیادی از درختان میوه و درختان غیر مثمر حمله می کند. درختان سیب، گلابی، به، آلو، گیلاس، گردو، زیتون، انار، انگور، مرکبات و نارون از مناسبترین میزبانهای این آفت می باشند. در ضمن خسارت آن روی افرا، بیدمشک، بید، نارون و بلوط نیز گزارش شده است (بی نام، 2007 ان).

شکل شناسی

حشره کامل

شب پره های ماده با بالهای باز در حدود 50-60 میلیمتر و نرها 35-40 میلیمتر عرض دارند و در روی بالها و بدن دارای خالهای آبی متمایل به سیاه می باشند. در حشرات ماده فقط قاعده شاخک کمی پرزدار به نظر می رسد ولی در حشرات نر پروش بودن شاخک خیلی مشخص است. رنگ پروانه های نر و ماده یکی است. بالهای جلویی سفید و دارای لکه های متعدد به رنگ آبی فولادی تیره است. بالهای عقبی نیز سفید ولی لکه های آن کمرنگ بوده و تعداد آنها نیز کمتر است. در پروانه های بالغ، بالهای جلویی بلندتر از بالهای عقبی است. قفس سینه سفید رنگ و حاوی شش لکه بزرگ به

 رنگ آبی می باشد.

پروانه فری با بالهای باز

پروانه فری با بالهای بسته

استقرار پروانه فری در روی گیاه میزبان

تخم

تخمها به طول یک میلیمتر، صدفی رنگ، کروی و اغلب به طور مجتمع گذاشته می شوند (بی نام، 2007 ان).

 

دسته تخم پروانه فری

لارو

لاروهای کامل به طول 30-35 میلیمتر، به رنگ سبز مایل به صورتی است که در روی هر کدام از حلقه های بدن دارای تعدادی خال به رنگ

 قهوه ای تیره می باشند. کپسول سر و پشت سینه اول قهوه ای رنگ است.

  

لارو پروانه فری

 

استقرار لارو پروانه فری درون دالان لاروی

شفیره

شفیره قهوه ای روشن و به طول 28-35 میلیمتر می باشد (رجبی و دانیالی، 1348).

 

شفیره پروانه فری

خسارت

در باغهای سیب نواحی دشت با آب و هوای معتدل گرم و با فصل رویش طولانی این آفت خسارت بیشتری ایجاد می کند و لاروهای متعدد آن روی یک درخت تنومند قادرند در فاصله کوتاهی میزبان خود را از پا در آورند. تغذیه اصلی لاروها از چوب شاخه و تنه است که در اثر تغذیه، از خود فضولات نارنجی رنگی بجای می گذارند. این فضولات در پای درختان مبتلا جمع می شوند که خود یکی از راههای بسیار آسان تشخیص این آفت است. کانالهای ایجاد شده توسط این آفت مستقیم و به طول 30-40 سانتیمتر است. در اکثر اوقات پس از حمله این آفت به سیب که میزبان اصلی آن است راه برای حمله سوسکهای پوستخوار و چوبخوار باز می شود و در نتیجه درخت خیلی سزیع نابود می گردد (رجبی، 1368).

 

خسارت پروانه فری

 

خسارت پروانه فری

 

ترشح صمغ در اثر تغذیه پروانه فری

 

خسارت پروانه فری

زیست شناسی

این آفت زمستان را به صورت لارو در داخل تنه و شاخه های اصلی درختان زندگی سپری می کند. وجود آنها در این قسمت به وسیله توده های قهوه ای از فضولات و خاک اره که از سوراخ روی تنه و سرشاخه بیرون زده اند مشخص می شوند. گاهی از این سوراخ شیره گیاهی نیز خارج می شوند.

 

نحوه جفتگیری پروانه فری

در بهار لاروهای زمستانه به دو دسته تقسیم می شوند: آنهایی که در سن آخر لاروی هستند پس از تکمیل تغذیه در داخل دالانی که در تنه درختان ایجاد کرده اند و نزدیک به سوراخ خروجی است تبدیل به شفیره می شوند. در واقع لارو کامل قبل از شفیره شدن سوراخ خروجی را تعبیه می کند. گاهی قسمتی از بدن شفیره از سوراخ خروجی بیرون است. گروه دوم آنهایی هستند که اندازه کوچکتر داشته و هنوز تغذیه آنها کامل نشده است لذا یکسال دیگر در داخل تنه و سرشاخه ها به خسارت خود ادامه می دهند و در بهار سال بعد شفیره می شوند. اینها لاروهایی هستند که در آخر زمستان یا پاییز سال قبل از تخم خارج شده و فرصت کافی  برای تکمیل دوره لاروی نیافته اند. ظهور حشرات کامل تدریجی است و از اوایل خرداد تا اواسط شهریور ماه ادامه دارد. حشرات ماده معمولاً دارای شکم بزرگ و سنگینی هستند و اغلب قادر به پرواز نیستند به همین جهت به سادگی به وسیله پرندگان شکار می شوند ولی حشرات نر سبک و دارای شاخک پروش می باشند و اغلب شبها در اطراف چراغ جمع می شوند.

هر حشره ماده قادر است 400 تا 1000 عدد تخم به طور دسته جمعی بگذارد. تخمها پس از حدود 7-23 روز باز می شوند و لاروها پس از خروج متوجه سرشاخه ها و قسمتهای چوبی نشده درخت می شوند و از محل اتصال دمبرگ وارد شاخه ها می شوند. در این مرحله لاروها چندین بار ممکن است در سطح شاخه ها ظاهر شوند و جای خود را عوض کنند. سرشاخه هایی که مورد حمله اولیه لاروها قرار می گیرند اغلب خشک می شوند و برگهای خشکیده روی آنها تا زمستان باقی می مانند. به تدریج که رشد می کنند محل خود را عوض کرده متوجه قسمتهای کلفت تر و چوبی تنه می شوند و بدین ترتیب حتی تنه های به قطر 10 تا 20 سانتیمتر را هم آلوده می کنند. این حشره هر یک یا دو سال یک نسل ایجاد می کند.

 

نحوه تخمریزی پروانه فری

روش های کنترل

الف- زراعی

درختان گردو خسارت این آفت را به خوبی تحمل می کنند و اگرچه خسارت عمده نمی بینند ولی از پناهگاههای مهم و مراکز آلودگی باغهای میوه برای این آفت به شمار می روند. لذا در کشت و کار درخت گردو در باغهای سیب و حفاظت آنها از هجوم کرم خراط باید توجه بسیار نمود.

با هرس سرشاخه های تازه آلوده شده که حاوی لارو آفت هستند می توان تا حدی از خسارت این آفت کاست.

ب- مکانیکی

کشتن لاروها در داخل دالان به وسیله مفتول و غیره در سطح کوچک (عرفانی و همکاران، 1377).

ج- دشمنان طبیعی

از نظر عوامل طبیعی کنترل کننده، پرندگان به خصوص دارکوب از دشمنان طبیعی مؤثر این آفت می باشد و در حفاظت و حمایت آنها باید نهایت کوشش به عمل آید. مورچه ها به فراوانی از تخمهای این آفت تغذیه می کنند. چندین گونه از زنبورهای مختلف وجود دارد که پارازیت مراحل لارو و شفیره این آفت هستند.

د- شیمیایی

استفاده از سم اتریمفوس متیل به نسبت 2 در هزار تلفات معادل90% روی آفت وارد می کند. همچنین استفاده از خمیرهای سمی نظیر آنتی تارلو می تواند تلفات 100 درصد روی جمعیت آفت ایجاد کند (عرفانی و همکاران، 1377). استفاده از خمیرها به این صورت است که مقداری از خمیر را در داخل دالان فعال (که به وسیله خارج شدن فضولات شناخته می شود) نموده و سوراخ خروجی آن را با گل یا چسب باغبانی مسدود می کنند. گاز سمی حاصل از این خمیر داخل فضای خالی دالان لاروی را پر کرده و کرم خراط را می کشد. بعضی از باغداران با استفاده از سموم گازی دیگر لاروهای داخل دالانها را از بین می برند. کنترل شیمیایی در سطح وسیع از طریق سمپاشی سرشاخه ها امکانپذیر است. در این صورت باید تاریخ ظهور حداکثر لاروهای سن اول را به کمک تله های نوری و غیره مشخص کرد و سپس با استفاده از سمومی مانند گوزاتیون 20% امولسیون به نسبت 2 در هزار درختان آلوده را سمپاشی نمود.

وقتی لاورها در قسمت چوبی نشده سرشاخه ها فعالیت دارند استفاده از دیمیکرون 40 درصد که یک حشره کش سیستمیک است به نسبت 100 گرم در 100 لیتر آب نتایج خوبی می دهد. بهترین نتیجه در مورد کنترل شیمیایی با لاروهای این آفت موقعی است که لاروها تازه از تخم خارج شده و هنوز به داخل شاخه ها نفوذ نکرده اند و حشره کشهایی از قبیل موینفوس، دیتیون و آزینفوس متیل در این مورد بهترین نتایج را نشان داده اند (بالشویسکی، 1966). سمپاشی رایج علیه کرم سیب می تواند در کنترل این آفت نیز نقش داشته باشد (رجبی، 1368). کرم سیب Carpocasa pomonella L. (Lep., Tortricidae) پروانه کرم سیب آفت مهم تعدادی از درختان میوه و همچنین گردو در سراسر اروپا، ایالات متحده و آسیا و ایران بوده و تغذیه آن از مغز میوه گردو صورت می گیرد. این آفت همچنین با سیاه کردن پوست چوبی، شرایط را برای ورود عوامل پوسیدگی قارچی فراهم می کند. حشره کامل کرم سیب گیاهان میزبان سیب، به، گلابی، گردو، زردآلو، گوجه، آلو، بندرت گیلاس و آلبالو از جمله میزبانهای این آفت می باشند. شکل شناسی حشره کامل حشره کامل شب پره ای به رنگ خاکستری متمایل به قهوه ای است که عرض آن با بالهای باز حدود 19-22 میلیمتر و طول آن 5/7-10 میلیمتر می باشد و با داشتن لکه قهوه ای تیره با جلای فلزی در انتهای بالهای جلویی از حشرات نظیر خود مشخص می شود. بالهای عقبی سفید متمایل به خاکستری و در حاشیه دارای موهای بلند و نقره ای رنگ می باشند. بالهای شب پره در حالت استراحت بصورت شیروانی بوده و شاخکهای آن به سمت عقب خمیده اند. حشره نر کرم سیب تخم تخمهای این حشره گرد، پهن، به رنگ سفید نقره ای، قطر حدود 1-2/1 میلیمتر می باشد که به طور منفرد یا دسته های 2-4 تایی روی برگها و حتی سرشاخه ها گذاشته می شوند. تخمهای کرم سیب لارو لارو کامل به رنگ سفید متمایل به گلی بوده و اغلب به صورت خمیده در داخل پیله قرار دارد. لارو سن اول کوچک است و به ترتیب طول و قطر آن 2 و 5/0 میلیمتر می باشد. طول لارو کامل در حدود 16-20 میلیمتر می باشد. رنگ آن صورتی است و در سطح پشتی آن دو لکه سیاه رنگ زیر پوست دارد. این حشره را نباید با کرم به که زندگی نسبتاً مشابه دارد و به درختان میوه دانه دار و گردو حمله می کند اشتباه گرفت. لاروها از روی رنگ بدن و طرز استقرار موهای حسی در پشت سینه اول و حلقه آنال و وضع کروشه های پاهای دروغی به خوبی قابل تشخیص می باشد. لارو کرم سیب شفیره شفیره حشره حدود 10-12 میلیمتر طول و 3 میلیمتر عرض داشته و به رنگ قهوه ای تیره در داخل پیله ای قرار دارد. شفیره حشره ماده معمولاً کمی طویلتر و عریضتر از شفیره حشره نر است. شفیره های نر را می توان از روی دو علامت گرد و کوچکی که بعداً اندامهای جنسی حشره خواهند شد تشخیص داد. این دو علامت در سطح شکمی و روی حلقه ششم بدن شفیره قرار دارند. شفیره کرم سیب خسارت خسارت این آفت در روی گردو بر حسب نسل متفاوت است، به طوری که لاروهای نسل اول مستقیماً از طریق ریزش میوه های نارس، عملکرد را کاهش می دهند. فضولات لاروی در محل دمگل میوه های نارس خسارت دیده مشاهده می شود و باید دقت نمود که خسارت کرم سیب را با میوه های نارس تلقیح نشده یا با میوه های آفتاب سوخته که حاوی لکه های سیاه رنگ هستند اما فاقد فضولات لاروی اند، اشتباه نشود. خسارت عموماً در ارقام زودرس شدیدتر است. گردوهای خسارت دیده توسط لاروهای نسل دوم روی درخت باقی مانده، به دلیل تغذیه آفت و خسارت به مغز گردو قابل عرضه به بازار نمی باشند. لاروهای نسل دوم اغلب از محل تماس پوست سبز دو میوه مجاور وارد آنها می شوند و بعد از سخت شدن پوست میوه نیز لاروها از طریق بافت نرم انتهای دم میوه وارد گردو می گردند. لاروهای این شب پره از دانه و پریکارپ میوه های گیاهان میزبان از جمله گردو تغذیه می کنند و در بعضی موارد محصول را تا 90 درصد از بین می برند. میوه های کرم خورده در مراحل اولیه رشد می ریزند و در مراحل بعدی اگرچه روی درخت می مانند ولی به علت کرم زدگی و آلودگی های ثانویه از ارزش بازاری آنها به شدت کاسته می شود. این حشره هر جا که سیب و گلابی کشت می شود وجود دارد. زیست شناسی این آفت زمستان را به صورت لارو کامل در داخل پیله های سفید رنگ و ضخیم در زیر پوستکهای درختان میزبان به سر می برد. هر حشره ماده حدود 30 تخم به طور انفرادی روی برگهای نزدیک میوه های گردو یا روی خود گردوها می گذارد. تخمهای نسل زمستانگذران بسته به درجه حرارت محیط بعد از 5 تا 20 روز تفریخ می شوند و لارو جوان از محل دم میوه، آن را سوراخ کرده و داخل می شود. سپس لاروها شروع به تغذیه کرده و رشد خود را کامل می کنند؛ آنگاه درون میوه ها، زیر پوست درخت یا در خاک تبدیل به شفیره و سپس حشرات کامل می شوند. حشرات کامل حاصل، پس از جفتگیری، تخمهای نسل دوم را می گذارند. به واسطه درجه حرارت بالاتر، تخمها و لاروهای این نسل سریعتر از تخم پروانه های زمستان گذران رشد می کنند. لاروهای تازه تفریخ شده نسل دوم پوست سبز گردو را از هر نقطه سطح آن سوراخ کرده و وارد میوه می شوند. پس از بالغ شدن بخشی از این لاروها میوه ها را ترک کرده و تا بهار سال بعد به دیاپوز می روند. لاروهای باقی مانده کامل شده و از اواخر تیر تا اوایل مرداد ماه حشرات کامل ظاهر می شوند. اینها یک نسل سوم ناقص تولید می کنند که می توانند در بعضی سالها خسارت زیادی را روی ارقام پوست نازک سبب شوند. ولی عمدتاً وقتی لاروهای نسل دوم به رشد کامل خود می رسند دیاپوز آنها شروع شده و به همین منظور میوه ها را ترک کرده و برای زمستانگذرانی به زیر پوست تنه، مواد پوسیده و بقایای گیاهی می روند. برخی از آنها درون میوه ها باقی مانده و ممکن است به همراه میوه برداشت شوند. روش های کنترل الف- مکانیکی 1- از بین بردن پناهگاه زمستانه آفت: بدین منظور باید پوسته های شل و شکسته روی تنه درختان از بین برده شود. 2- بستن نوارهای مقوا چین دار و یا گونی به دور تنه درخت؛ لاروها برای زمستانگذرانی به داخل سوراخهای مقوا می روند، در اواخر زمستان مقواهای مذکور که حاوی لاروهای زمستانگذران هستند باز کرده و باید منهدم شود. ب- دشمنان طبیعی پرندگانی مانند دارکوب از لاروهای این آفت در زیر پوستکها می خورند. عده زیادی از حشرات، نیز پارازیتوئید و یا پرداتور این آفت هستند که از آن جمله می توان سنهای Anthocoridae را به عنوان پرداتور و زنبورهای جنس Chalcididae، Braconidae و Perilampidae را نام برد. زنبورهای جنس Trichogramma brassicae پارازیتوئید تخم کرم سیب می باشند. همچنین زنبور Dybrachis boarmeae به لاروهای کامل در زیر پوستکها و در پناهگاهها حمله کرده و به خصوص در زمستانهای ملایم تلفات جالبی روی این آفت وارد می کند. زنبورهایDibrachys sp. و Perithous sp. نیز از پارازیتوییدهای این آفت می باشند. ضمناً یک نوع مگس از خانواده Tachinidae هم پارازیتویید کرم سیب محسوب می شود. ج- استفاده از تله فرمونی تله های فرمونی حاوی مواد شیمیایی جلب کننده حشرات نر می باشند. در هر باغ میوه به ازاء هر 10 درخت یک تله نصب می شود. د- شیمیایی کنترل شیمیایی باید مصادف با خروج لاروهای سن یک از پوسته تخم و قبل از ورود آنها به داخل میوه باشد. برای تأمین این هدف باید به وسیله تله های نوری و یا فرمونی و طعمه ای پیک جمعیت آفت مشخص شود. در نواحی سردسیر که حشره حداکثر دو نسل در سال دارد دو بار سمپاشی و در نواحی دشت و معتدل که 3 نسل در سال دارد 3 بار سمپاشی باید صورت گیرد. بدین لحاظ می توان از دیازینون 60% به میزان 5/1 در هزار بهره گیری نمود. اگرچه تأکید می شود حتی المقدور از انجام سمپاشی احتراز شود.

" />

طبیعت حتکن(عکس)

" />